Inleiding
Met name in Oost-Nederlandse gebieden (Drenthe, Twente en de achterhoek) kende vroeger Marken, Boermarken of Markegenootschappen. In Groningen en Friesland spreekt men van Meenten.
Op sommige plekken in het landschap wordt de oplettende kijker attent gemaakt op deze historie. Zo vindt men bij de Kiel het 7-Markenpunt en tussen Anloo en Anderen een het 4-Marken punt. Maar wat is een Marke nu precies?
Dorpen of (na)buurschappen zijn ontstaan doordat mensen zich in de tijd van de Germanen op een vaste plek gingen vestigen. Dit maakte landbouw mogelijk. Binnen het dorp hadden grote boeren hun eigen boederij en land (eigenerfde boeren), de grond rondom dorpen, zoals venen, heide, weiland en bos was gemeenschappelijk bezit. Het kwam toe aan de boerderijen in het dorp. De Marke of Boermarke is het collectief van deze boeren die op deze wijze het gebruik van gemeenschappelijke grond rondom het dorp reguleerden. Deze gerechtigden noemen we de waarden en hadden elk een waardeel. De hoeveelheid waardelen die een boerderij bezat was bepalend het gebruik dat ze konden maken van deze gemeenschappelijke gronden: hoeveel plaggen men mocht steken, hoeveel hout men mocht kappen en hoeveel vee men mocht laten grazen.
Marken zijn in de middeleeuwen ontstaan zo tussen 1300 en 1500. In de diverse regio’s waren er verschillen in de organisatie. In Drenthe waren het de eigenerfden die de kern vormden van het buurschap en zij vormden het bestuur van de Boermarke. Zij vormden met een vertegenwoordiger van de landsheer het laagste bestuurlijke en gerechtelijke niveau. Rond 1811 werd onder Napoleon de Gemeente ingevoerd en werden uiteindelijk de Marken opgedeeld en verdeeld onder de waardeelhouders, overeenkomstig hun waardeel. Onderstaande kaart toont de Gemeente Anloo in 1866, dus vlak naar het ontstaan van de gemeentes en de herindeling. De gemeente bestaat uit de marken Anloo, Annen, Eext, Schipborg, Gasteren en Anderen, waarbij de aangegeven gemeentegrens gevormd worden door de buitenste markegrenzen van deze marken.
De Boermarke Eext
De markegrenzen in Drenthe vind je op HisGis. Ook stelt de Provincie Drenthe de markegrenzen beschikbaar in de vorm van een aantal GIS services voor gebruik met GIS applicaties zoals de gratis applicatie QGis. In onderstaande plaat zijn de Markegrenzen van Eext op basis van deze informatie aangegeven. Eext grenst aan de Marken van Annen, Anloo, Gasteren, Anderen, Rolde en Gieten. In het noordoosten strekt het zich uit naar Eexterveenschekanaal (grens met Groningen).
Markegrenzen werden vaak door natuurlijke grenzen bepaald, zoals door een beek. Later werden Marke grenzen gemarkeerd (de letterlijke betekenis van ‘Marke’ is grens). Gebeurde dit in Twente vaak middels grenspalen, in Drenthe plaatste men grote zwerfkeien als markering, vaak voorzien van een groef. Nu had ik van mijn buurman begrepen dat er in het Evertsbos een Markesteen zou liggen. Afgelopen zondag (06-11-2022) zijn we daarom langs de voormalig Markegrens gelopen in het bos en hebben inderdaad de steen aangetroffen.
Mogelijk dat de steen iets verplaatst is, want een logischer plek zou het 3-Markenpunt zijn (Eext-Annen-Anloo). Op dit punt loopt nu echter de N34. Ik zoek nog naar meer Markestenen en zal deze pagina updaten wanneer gevonden. Iets verderop aan de weg van Eext naar Annen vinden we op de Marke grens het Tolhuis. Vaak stonden deze op grenzen dus mogelijk op de Markegrens.
